Orchidee

De orchideeënfamilie (Orchidaceae) omvat ongeveer 1.000 geslachten en 30.000 soorten. Daarmee is ze de op één na grootste familie van bedektzadigen. Orchideeën vind je bijna overal ter wereld en zijn in heel wat verschillende vormen en kleuren beschikbaar : klassiek wit of roze, maar ook blauw, zwart of rood. De exotische planten zijn hier vooral bekend als sier- en kamerplant. Er bestaan echter ook bosorchideeën zoals het vrouwenschoentje of het wit bosvogeltje. Daarnaast zijn er ook eetbare soorten zoals de vanille-orchidee.

De bekendste en tevens populairste orchidee is de Phalaenopsis, ook wel vlinderorchidee genoemd. Een ander populair geslacht is de Cattleya. De Coelogyne is dan weer ideaal voor beginners. Ook heel mooi is het orchideeëngeslacht Vanda, maar deze planten zijn iets veeleisender. De Paphiopedilum, bij ons bekend als het vrouwenschoentje, is een grote familie met zeer veel diverse soorten. Meer informatie over de verschillende orchideeënsoorten vind je in ons artikel "Orchideeën : veelzijdig en beschikbaar in alle geuren en kleuren".

Wist je trouwens dat orchideeën symbool staan voor schoonheid, elegantie en fragiliteit. De plant wordt niet voor niks "de koningin der bloemen" genoemd. Vroeger werd de betekenis van de orchidee enigszins anders geïnterpreteerd : toen stond de plant voor vruchtbaarheid en was het een symbool van mannelijkheid. Dit had de plant waarschijnlijk te danken aan haar testikelvormige wortelknollen. Zo heeft de plant vermoedelijk haar naam gekregen, want "orchidee" komt uit het Grieks en betekent "testikel".

De opvallende orchideeënbloemen maken de plant tot iets bijzonders. Geen wonder dat we ze liever permanent zouden zien bloeien. Orchideeën bloeien normaal gezien één of twee keer per jaar, afhankelijk van de soort. Hoelang ze bloeien en wanneer ze bloeien hangt af van de soort. De Phalaenopsis bloeit bijvoorbeeld van november tot april, de Coelogyne tussen februari en juni.

Wil je orchidee niet meer bloeien of verliest ze haar bloemen? Dit is vaak te wijten aan een onjuiste, meestal te donkere en te warme standplaats. Ook een onjuist onderhoud (vb. te veel water of te veel meststof) kan een oorzaak zijn. Verder in dit plantenportret vind je alles wat je moet weten over de juiste standplaats en de verzorging.

We raden je aan om in het begin geduldig te zijn. Nieuwe bloemen worden namelijk maar na een paar maanden gevormd. Soms kan je de plant opnieuw doen bloeien door ze te snoeien.

Orchideeën worden opgedeeld in epifyten (die op bomen leven) en terrestrische orchideeën (die in de grond groeien). Terwijl epifyten vooral terug te vinden zijn in het regenwoud, behoren onze inheemse orchideeën tot de terrestrische exemplaren. Door de grote verscheidenheid aan soorten is het moeilijk om algemene aanbevelingen te geven over locatie en verzorging. Informeer altijd naar de behoeften van de betreffende soort.

De meeste orchideeën die bij ons als kamerplant worden gekweekt, zoals de Phalaenopsis, zijn van oorsprong tropische epifyten. Ze voelen zich thuis op een lichtrijke plek zonder direct zonlicht en met een hoge luchtvochtigheid van minstens 50%. Ze hebben ook veel frisse lucht nodig maar mogen niet worden blootgesteld aan tocht. Ideaal is bijvoorbeeld de vensterbank van een oost- of west-georiënteerd raam. De plant kan ook boven een verwarming worden geplaatst omdat ze van warmte houdt. COMPO Orchideeën Spray compenseert een eventueel tekort aan vochtigheid. De ideale temperaturen liggen overdag tussen 20 en 30°C, maar mogen niet onder 15°C zakken.

In hun oorspronkelijke habitat groeien epifytische soorten in hoge bomen en waar ze hun voedingsstoffen uit de lucht en de regen halen. Voedingsstoffen worden zowel via de wortels als via de bladeren opgenomen. Terrestrische orchideeën groeien in losse grond. Net daarom hebben orchideeën een aangepaste grond nodig die voor een goede beluchting zorgt en wateroverlast en wortelrot voorkomt zoals onze COMPO SANA Potgrond Orchideeën. Deze bestaat voor een groot deel uit stukjes pijnboomschors en heeft daardoor een bijzonder losse, luchtige structuur zonder klontervorming. De luchtwortels van de orchideeën vinden voldoende steun en een ideale zuurtegraad. 

Voor een gezonde groei en een prachtige bloei moet je orchideeën om de twee tot drie jaar verpotten in een portie verse potgrond. Dit kan zowel in de lente als in de herfst. Gebruik bij voorkeur een speciale orchideeënpot met bijzonder grote afvoergaten. Dergelijke potten zijn bovendien transparant - zo krijgen de wortels meer licht dan in een gewone pot. Een bloempot voor orchideeën is eveneens voorzien van een opstapje zodat er genoeg ruimte is voor overtollig water en de plant niet direct in het water staat.

De luchtwortels kunnen lastig zijn tijdens het verpotten. In ons artikel "Orchideeën verpotten" hebben we opgelijst hoe je bij het verpotten het best te werk gaat. Je vindt er eveneens een uitgebreid antwoord op alle vragen rond het verpotten van orchideeën.

De Phalaenopsis heeft weinig water nodig. Wanneer je te veel water geeft, ontstaat snel wortelrot. Laat de potgrond daarom tussen de gietbeurten door goed opdrogen, maar niet volledig uitdrogen. Normaal gesproken moet een orchidee één keer per week water krijgen. Als de plant dicht bij een verwarming staat of als ze in bloei staat, kan het nodig zijn om twee keer per week water te geven. Tijdens de winter, wanneer je orchidee op een koelere plek overwintert, volstaat het om alle twee weken te begieten.

Gebruik lauw water met een laag kalkgehalte. Om zeker te zijn dat er niet te veel water in de pot blijft staan, kan je de plant uit de sierpot halen om water te geven. Laat de plant vervolgens uitlekken zodat het overtollige water kan weglopen.

Je kan je orchidee ook wekelijks onderdompelen in water in plaats van te begieten. Hierbij laat je ze ongeveer tien minuten in een emmer water of in de gootsteen staan. Zo krijgt je plant de kans om een voorraad water op te slaan voor de daaropvolgende dagen. Plaats de pot tot aan de bovenrand in het water en druk het substraat indien nodig met je hand aan zodat het niet wegdrijft. Belangrijk : zorg ervoor dat de bladeren niet nat worden.

Orchideeën hebben niet zoveel voedingsstoffen nodig. Het volstaat daarom om de elegante planten twee keer per maand te bemesten. Gebruik hierbij een speciale orchideeënmeststof om zeker te zijn van een langdurige bloei. Dergelijke producten zorgen voor een ideale toevoer van voedingsstoffen en zijn afgestemd op de behoeften van orchideeën. Kalium en fosfor bevorderen bovendien de duurzaamheid en weerstand van je orchideeën en stimuleren de wortelgroei.

Kunnen orchideeën bemest worden met huismiddeltjes zoals koffiegruis, zwarte thee, bananenschillen, gedroogde gist en dergelijke? Wij raden dit af omdat deze middelen een orchideeënmeststof niet kunnen vervangen. Geen enkel huismiddel heeft een gelijkaardige unieke samenstelling. Een onevenwichtige toevoer van voedingsstoffen zou gebreksverschijnselen kunnen veroorzaken.

Snoeien behoort tot de belangrijke verzorgingsmaatregelen van een orchidee om de plant gezond te houden. Er bestaan echter verschillende snoeitechnieken voor eenstammige en meerstammige orchideeën. Bij eenstammige (monopodiale) orchideeën, waarvan de stengels maar één keer bloeien, wordt meteen gesnoeid wanneer de bloem op de stengel is uitgebloeid. Bij meerstammige (sympodialeà orchideeën vormen zich meerdere bloemen op elke steel. Knip daarom niet de hele bloemsteel af, maar snijd boven het tweede of derde oog. Je kan de ogen herkennen aan de kleine verdikkingen op de steel. Als je geluk hebt, zal je orchidee snel weer uitlopen. Als de bloemstelen bruin en droog zijn, kan je ze aan de onderkant afknippen.

Niet alleen de stengels maar ook de wortels moeten van tijd tot tijd gesnoeid worden. Rotte en gedroogde wortels of delen van wortels moet je verwijderen. Als je je orchidee toch gaat verpotten, is dit een goed moment om dat te doen. Luchtwortels en groene wortels mag je niet inkorten. Dit zal de plant namelijk doen verzwakken.

Tip : gebruik bij het snoeien een scherp mes of een schaar. Maak beide vooraf grondig schoon zodat er geen ziekteverwekkers worden overgedragen. Bladeren mogen niet worden afgeknipt.

Epifytische orchideeën kunnen worden vermeerderd via zaden, uitlopers en keiki's.

Bij meerstammige (sympodiale) orchideeën worden gezwollen scheuten (pseudobollen) gevormd. Controleer bij het verpotten hoeveel pseudobollen er al ontwikkeld zijn. Als er minstens 8 pseudobollen zijn, kan de plant worden gedeeld. Trek hiervoor de wortels voorzichtig uit elkaar. Zorg ervoor dat elk deel ten minste 3 pseudobollen heeft.

Bij sommige soorten, zoals Phalaenopsis, worden keiki's gevormd. Dit zijn jonge plantjes die aan de moederplant groeien. De bloemstengel van de jonge plant kan tijdens het verpotten van de moederplant worden gescheiden. De uitlopers kan je dan als separate plant in een nieuwe pot aanplanten.

Eénstammige orchideeën zoals de Vanda kunnen over het algemeen ook worden vermeerderd door deling. Helaas is dit niet altijd heel succesvol. Maar je hoeft je geen zorgen te maken : de orchideeën ontwikkelen meestal vanzelf gewortelde zijscheuten. Je kan helpen door vochtig veenmos rond de plant te wikkelen om je orchidee zo te helpen wortels te ontwikkelen. Als er eindelijk wortels zijn ontwikkeld op een stengel, dan kan je deze afknippen en in een aparte pot aanplanten.

Terrestrische orchideeën kunnen eveneens via stekken worden vermeerderd. Scheuten die niet bloeien kan je gebruiken als stek. Knip ze af en kort ze in tot 10-15 cm. De stekken moeten ongeveer drie tot vier bladeren hebben en worden vervolgens in potgrond geplaatst waar ze wortels vormen. Deze methode is vooral handig voor vanille-orchideeën.

Bepaalde orchideeën kunnen zich op natuurlijke manier bestuiven door bestuivers te lokken via misleiding. De orchideeën kunnen namelijk de geur van vrouwelijke bijen imiteren. Zo blijven stuifmeelklompjes aan de kop van de bestuivers kleven die ze vervolgens bij andere planten achterlaten. Andere soorten, zoals de brede wespenorchis, presenteren hun bloem dan weer als een lekkernij voor wespen. Bestuiving vindt plaats door contact.

Tijdens de winter kunnen orchideeën vooral last hebben van verwarming, gebrek aan licht en te veel gietwater. Als orchideeën na de winter niet meer bloeien, kan het zijn dat de temperaturen tijdens de winter te hoog waren. In het artikel “Overwintering van orchideeën” vertellen we waar je op moet letten bij het overwinteren van orchideeën, zodat de plant in het voorjaar weer prachtig bloeit.  

Vooral wolluizen, spint, trips en schildluizen zijn vaak terug te vinden op orchideeën. In ons artikel "De vier vaakst voorkomende plagen bij orchideeën" kan je lezen hoe je deze plagen kan herkennen, een aantasting kan voorkomen en de insecten kan bestrijden.

Als er bruine of roodachtige vlekken op de bladeren van je orchidee verschijnen, kan er sprake zijn van bladvlekkenziekte. Deze schimmelziekte kan behandeld worden met een aangepast product. Zwarte, mozaïekvormige vlekken, meestal aan de onderkant van de bladeren, kunnen te wijten zijn aan het mozaiëkvirus. Als slechts enkele bladeren aangetast zijn, moet je ze snel verwijderen en regelmatig controleren of er zich opnieuw zwarte vlekken vormen op de resterende bladeren. Als dit het geval is, is de enige oplossing helaas om je orchidee weg te gooien, omdat het virus niet behandeld kan worden.